Soya bitkisi, ana vatanı Çin ve Kore gibi Uzak Doğu ülkeleri olan bir baklagildir ve 4 bin yıl öncesine kadar uzanan tarihi geçmişi ile bu bölgelerde yaşayan insanların en önemli besin ve geçim kaynağı olmuştur. Çinliler, soya bitkisine kutsal bitki, harika bitki, sarı mücevher ve sarı altın gibi isimler vermiştir. Yaklaşık 120-130 yıl önce Batılı ülkelerin hayatına girmesiyle birlikte, bu ülkeler soya sanayilerini kurarak, soya üretimine ve kullanım alanlarının geliştirilmesine önemli katkılar sağlamışlardır. Günümüzde dünya soya üretimi 170-180 milyon ton seviyesine ulaşmış olup, en büyük payı %50 oranındaki üretimiyle Amerika Birleşik Devletleri almakta, onu sırasıyla Brezilya, Arjantin ve Çin takip etmektedir. Dünya besin sıralamasında 5-6 önemli bitkisel üründen biri olan soyanın, yağı çıkarıldıktan sonra kalan unu ya da küspesi çok besleyici olup, proteince zengindir. Bu nedenle gıda sanayisinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Soya tohumlarında %40-45 oranında protein, %18-20 oranında yağ bulunur. Dünyada en fazla üretimi yapılan ve tüketilen yağ soya yağıdır, yem sanayisinde ham madde olarak en fazla kullanılan soya küspesidir. Soyanın birçok hastalığa karşı etkili olması nedeniyle, insan beslenmesinde önemli bir yer edinmiştir. Gelişmiş ülkelerde özellikle tıp çevreleri, soyayı özellikle kalp ve kanser hastalıklarına karşı koruyucu olma özelliğinden dolayı tüketilmesi hakkında sürekli bilgilendirmektedirler. Gelişmiş ülkelerin piyasalarında, soya peyniri, filizi, sosu, dondurması, sütü, eti ve unundan, mürekkebi, mumu ve benzini gibi birçok soyalı sanayi ürünü bulunabilmektedir.

Soya, baklagil bitkisi olarak toprağa azot kazandırır ve kendisinden sonra ekilecek olan ürünlerin verimini artırır ve gübre tasarrufu sağlar. Ekim nöbeti için en uygun bitkilerden biridir. Soya tohumları yassı ya da yuvarlak şekillidir. Tohum kabuğunun rengi sarı veya kahverenginin değişik tonlarındadır. Tohum göbeğinin rengi ise beyaz, sarı, kahverengi, gri, yeşil ya da siyah renklerde olabilir ve bu renkler en belirgin çeşit özelliğidir. Tohum iriliği, çeşide ve yetiştirme şartlarına göre değişim gösterir. Tanelerinde protein oranı %40-45 ve yağ oranı ise %18-22 arasında değişir. Yağı alınmış soya küspesi, insan beslenmesinde ve hayvan yemi kaynağı olarak da kullanılmaktadır.

Soya, farklı iklim bölgelerine uyumlu, çok çeşitli özelliklerde bulunan, çeşitleri ile dünyanın pek çok yerinde başarıyla yetiştirilmektedir. Mayıs-Eylül aylarında ortalama günlük sıcaklığın 25°C olduğu bölgeler soya üretimi için uygun bir ortam sunar. 18°C'nin altında ve 40°C'nin üzerindeki sıcaklıklar soyanın gelişimini olumsuz yönde etkiler. Yetişme dönemi boyunca soyanın 550-600 mm suya ihtiyacı vardır. Bu nedenle, bol yağış alan Karadeniz bölgesi dışındaki yerlerde ancak sulama uygulaması ile soya tarımı yapılabileceği unutulmamalıdır. Düşük toprak ısısı soyada çimlenmeyi geciktirir. Bu nedenle ekim için, toprak ısısının yükseldiği nisan ayı sonlarına kadar beklemek çıkış garantisi için gereklidir. Yaprak ve çiçek gelişimi için ise düşük ve çok yüksek sıcaklıkların azaltıcı ya da gelişmeyi engelleyici etkisi söz konusu olabilir.

Soya tohumları, yüksek protein ve yağ içeriği ile dikkat çeker. Soyanın yağının çıkarılmasından sonra kalan küspesi, yüksek protein içeriği nedeniyle hayvan yemi olarak kullanılır. Ayrıca, soya unu, soya sütü, soya peyniri ve soya eti gibi ürünler insan beslenmesinde önemli bir yer tutar. Soya, kalp ve kanser hastalıklarına karşı koruyucu özellikleri nedeniyle sağlık alanında da önemli bir yere sahiptir. Gelişmiş ülkelerde tıp çevreleri, soyanın bu özelliklerinden dolayı tüketilmesini tavsiye etmektedir. Ayrıca, soya mürekkebi, soya mumu ve soya bazlı biyoyakıtlar gibi endüstriyel ürünlerde de yaygın olarak kullanılır.

Soya tohumu, hem besin değeri hem de geniş kullanım alanları ile önemli bir tarım ürünüdür. Farklı iklim koşullarına uyumlu olması ve yüksek protein içeriği ile hem insan hem de hayvan beslenmesinde önemli bir rol oynar. Ayrıca, endüstriyel kullanım alanları ile de ekonomik değeri yüksektir. Soya tarımı, uygun iklim ve toprak koşulları sağlandığında yüksek verim ve kalite sunar. Bu nedenle, soya tarımı ve tüketimi konusunda bilinçlenmek ve doğru yöntemleri uygulamak önemlidir.